مقدمه
ريختشناسي يا مورفولوژي (Morphology) شاخهاي از زيستشناسي است كه به مطالعه شكل ظاهري و فرم اندامها و ويژگيهاي ساختاري خاص آنها ميپردازد. آناتومي يا تشريح، به بررسي ساختار دروني اين اندامها، بويژه در سطح سلولي پرداخته و خصوصيات بافتهاي تشكيل دهنده اندامهارا توضيح ميدهد. براي مطالعه پيكره دروني گياهان، بايستي سيستمهاي بافتي مختلف سازنده اندامهاي گياهي را بشناسيم. به همين دليل گياه را به سيستمهاى بافتى تقسيم مىكنيم كه تخصصى شدن (Specialization) را درك كنيم. همه بافتهاى گياهى تخصصى ميشوند كه براى اين تخصصى شدن، بايد از يك سرى مراحل مشخص و تمايزيابي عبور كنند.
در عين حالى كه گياه را به سيستمهاى بافتى تقسيم ميكنيم بايد يادمان باشد كه بين اين بافتها شباهت (Similarity) و يكپارچگي وجود دارد. بدين ترتيب، در پيكره يك گياه و بافتهاي سازنده آن، شباهت و پيوستگي (يكپارچه بودن) موجب شده كه در تمام آنها، يك سرى مشخصات بصورت مشابه وجود داشته باشد. همه اندامهاي گياهي، هر سه سيستم بافتى اصلي (سيستم پوششي، سيستم زمينه و سيستم آوندي) را دارا هستند. گياهانى ساده، داراى سيستم بافتى ساده و گياهان پيشرفته، داراى سيستمهاى پيچيدهاى ميباشند. در تمام اندامها نيز اين شباهت وجود دارد. دليل اين شباهت اينست كه تمام آنها از منشاء واحدى سرچشمه مى گيرند و از مراحل مشابهى از نمو مىگذرند. اگر چه ما مجبوريم به دليل تخصصى شدن بافتها، آنها را تقسيمبندى كنيم، امّا بايد يادمان باشد كه سرنوشت بسيارى از بافتهاى گياهى تغييرپذير است. يك بافت ممكن است بعد از مدّتى به يك بافت ديگر و يا اندام خاصي تبديل شود، مانند تبديل كلانشيم به اسكلرانشيم در موقع زخم شدن گياه. در گلابى اپيدرم مستقيماً به پريدرم تبديل ميشود. در قلمهزدن شمعدانى، ريشه از پارانشيم وكلانشيم تشكيل ميشود. قبل از شروع بحث با چند اصطلاح آشنا ميشويم:
§ Unity: در پيكر گياه پيوستگى وجود دارد. اين پيوستگى از نظر تكاملى هم ديده ميشود.
§ Ontogeny: هستيشناسي (تكوين ونمو)
§ Phylogeny: تبارشناسي (مطالعۀ سير تكاملي گياهان)
در هستيشناسي (انتوژني)، بررسي ما از يك ساختار ساده شروع و بعد از طى مراحلى، ساختار ساده به يك مرحله بالغ و تخصصى ميرسد؛ مثلاً از مريستم به يك گياه كامل. براى همه بافتها ميتوان اين كار را انجام داده و آنها را از منشاء بررسى نمود.
در تبارشناسي يا مطالعه سير تكاملى گياهان، بررسي فرمهاى پيكرى ابتدايي به سمت فرمهاى پيچيدهتر و پيشرفتهتر در طول زمان انجام ميپذيرد.